اهمیت تحصیل علم حوزوی

امروزه درجهان علوم مختلفی به انسان عرضه می شود و با توجه به نیازهای مادی و معنوی انسان ، آدمی ملزم است به یادگیری علوم مورد نیاز خود بپردازد. با توجه به افزایش و گسترش علوم جدید و مادی انسان در این جهان از بعد معنوی خود دور و دورتر شده است و در بسیاری از مراحل زندگی خود را به ورطه هلاکت افکنده است.

خداوند متعال انسان را براساس فطرت الهی آفریده است و برای رساندن انسان به کمال خویش علوم مختلفی را بر او عرضه داشته است. مثلا در قرآن کریم در مورد انواع حیوانات، گیاهان و مباحث کشتیرانی و غیره صحبت شده است و از طرفی با توجه به بعد معنوی انسان، علوم مورد نیاز او من‌جمله خداشناسی، اخلاقیات و عبادات را بر انسان عرضه داشته است.

تفقه، در دین اسلام یکی از مهمترین و اساسی‌ترین این علوم است که درقرآن بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

دلایل اهمیت تحصیل علوم حوزوی

• آیات قرآن

الف – سورۀ مجادله، آیۀ 11:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ ۖ  وَإِذَا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ۚ  وَاللَّهُ بِمَا تعْمَلُونَ خَبِیرٌ

ای اهل ایمان، هرگاه شما را گفتند که در مجالس خود جای را (بر یکدیگر) فراخ دارید، جای باز کنید (و برای نشستن مکان بالاتر و نزدیک‌تر به پیغمبر تنازع و تزاحم مکنید) تا خدا بر توسعۀ (مکان و مقام و منزلت) شما بیفزاید و هرگاه گفتند که از جای خود (برای توسعۀ مجلس یا کار خیر دیگری) برخیزید، برخیزید، تا خدا مقام اهل ایمان و دانشمندان شما را (در دو جهان) رفیع گرداند، و خدا به هر چه کنید به همه آگاه است.

ب- سورۀ زمر، آیۀ 9:

أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا یَحْذَرُ الْآخِرَهَ وَیَرْجُو رَحْمَهَ رَبِّهِ ۗ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ

آیا آن کس که شب و روز به کفر و عصیان مشغول است بهتر است، یا آن کس که ساعات شب را به طاعت خدا به سجود و قیام پردازد و از عذاب آخرت ترسان و به رحمت الهی امیدوار است؟ بگو: آیا آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ منحصرا خردمندان متذکر این مطلبند.

ج- سورۀ توبه، آیۀ 122:

وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّهً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طَائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ

و (هنگامی که رسول، فرمان خروج برای جنگ دهد) نباید مؤمنان همگی بیرون روند (و رسول را تنها گذارند). پس چرا از هر طایفه‌ای، جمعی برای جنگ و گروهی نزد رسول برای آموختن علم دین مهیا نباشند تا قوم خود را چون به نزدشان بازگشتند بیم رسانند؟ باشد که (از نافرمانی خدا) حذر کنند.

با توجه به آیات قرآنی ذکر شده، یکی از ضروریات دین، تفقه در دین است. چرا که این علم باعث آگاهی بیشتر در مسیر تربیت و پرورش، خودشناسی و خودآگاهی انسان و به‌تبع آن خانواده و در پی آن، جامعۀ انسانی خواهد شد.

بر این اساس، از دیرباز مدارسی به‌عنوان حوزۀ علمیه شروع به کار کردند که اهداف آن‌ها چند چیز است:

1- آگاهی ازدین و کسب علوم دینی؛ چرا که یکی ازصفات شیعیان از منظر امام صادق علیه‌السلام، تفقه و آگاهی از دین است.

2- حفظ دین، تربیت، خودسازی و تزکیۀ نفس.

3- آموزش روش‌های صحیح تربیت و پرورش انسان.

• روایات

از منظر رسول اکرم و حضرات معصومین علیهم‌السلام، تفقه در دین از مهمترین علوم بوده و به‌دنبال آن، سعادت دنیوی و اخروی آدمی را در پی خواهد داشت.

از پیامبر اکرم که خود طلایه‌دار آموزش علوم دینی در دوران جاهلیت است، احادیث زیادی رسیده که همگی نشان‌دهندۀ اهمیت این علم است:

الف_ طلب العلم فریضه على کل مسلم ومسلمه. أی علم التقوى والیقین. _{مجلسی _بحارالانوار_ج1_ص172}

ب_ در روایتی بسیار زیبا، طریق و راه طالبان علوم دینی را بهشت دانسته و می‌فرمایند:

ما من خارج خرج من بیته فی طلب العلم إلّا وضعت له الملائکه أجنحتها رضا بما یصنع حتّی یرجع؛ هر که از خانۀ خویش به طلب دانش بیرون شود، فرشتگان به‌سبب رضایتی که از رفتار او دارند بال‌های خویش برای وی بگسترند تا باز گردد.

ج- ما خرج رجل من بیته یطلب علما إلّا سهل اللَّه له طریقا إلی الجنّه؛ هر کس از خانۀ خویش به جستجوی علمی برون شود، خدا برای وی راهی به‌سوی بهشت بگشاید.

د- فضلُ العالمِ علی العابدِ کفضلی علی أدناکُم، ثم قال: إنّ اللهَ وملائکتَه وأهلَ الأرضِ حتّی النَّمله فی حُجرها وحتّی الحُوت فی البحرِ لیصلّون علی مُعلِّمی النّاسِ الخیر؛ برتری عالم بر عابد مانند برتری من بر پایین‌ترین شماست. سپس پیامبر (ص) فرمودند: همانا خداوند و فرشتگان و اهل زمین حتی مورچه در خانه‌اش و ماهی در دریا بر کسانی که به مردم خوبی‌ها را یاد می‌دهند، صلوات می‌فرستند. _{علامه مجلسی، بحارالانوار، ج61،ص244}

هـ-در نامۀ ٣١ نهج‎البلاغه، حضرت امیر علیه‌السلام به فرزندش امام مجتبی علیه‌السلام می‎نویسد: «وَتَفَقَّهْ فِی‎الدِّینِ» یعنی در دین تفقّه کن. البته مقصود این است که در دین خدا تفقّه کن. تفّقه از مادۀ فقه است و فقه به‌معنای فهم است، البته فهم عمیق و بصیرت کامل. و دین به‌معنای شریعت و قانون الهی است که این شریعت و قانون، شامل اصول و فروع دین می‎شود. معنای فهم دین این است که واجب است بر همۀ مردم نسبت به آنچه در دین است عالِم بشوند. تفقّه یعنی انسان دنبال فهم دین برود و این ظاهراً امری است واجب و لازم.

د-  امام صادق علیه‌السلام می فرماید: مقصود از علمی که رسول خدا فرمود بر هر مسلمانی طلب آن واجب است، «هُوَ عِلْمُ التَّقْوَی وَالْیَقِینِ» _{بحار الأنوار، ج ٢، ص ٣٢} علم تقوی و علم یقین است. مرحوم مجلسی در ضمن تفسیر امام صادق علیه‌السلام می‎فرماید: علم تقوی همان علم به اوامر و دستورات و نواهی و محرمّات و تکلیف‎هایی که انسان اگر آن‎ها را انجام بدهد از عذاب خداوند نجات پیدا می‎کند و علم یقین به آن علمی می‎گویند که مربوط به معارف و شناخت‎های مربوط به اصول دین و معتقدات قلبی است.

وجود مقدّس باب الحوائج، موسی‌ بن‌جعفر علیه‌السلام می‌فرمایند: «ألزَمُ العِلمِ لَکَ ما دَلَّکَ عَلى صَلاحِ قَلبِکَ و أظهَرَ لَکَ فَسادَهُ». حضرت فرمودند: لازم‌ترین علم برای تو، آن علمی است که باعث بشود تو پاک‌سازی و تهذیب نفس بشوی و قلبت، اصلاح و سلیم شود.

باتوجه به آیات و روایات بیان‌شده واضح است که تحصیل علوم دینی و حوزوی از اهمیت بالایی برخوردار است و تمام مشتاقان و طالبان علوم دینی باید با جدیت تمام و تزکیۀ نفس به یادگیری این علوم پرداخته و سپس در میان افراد جامعه به تبلیغ علوم دینی پرداخته تا هدف نهایی که همان کمال انسان است، محقق شود.

سید علی حسینی نژاد